Struinen met Brendan

“Veel mensen hebben het idee dat Nederlandse rechters lichte straffen geven. Als je mensen op straat vraagt of het Nederlandse strafklimaat te mild is, zegt 75% ja. In werkelijkheid is Nederland een van de strengst straffende landen in West- en Noord-Europa”, aldus de website van de Rechtspraak. Waarom hebben wij dan deze clichébeelden over criminelen? Zijn deze stereotyperingen wel gegrond en waar komen onze aannames over criminelen vandaan?

Hoe ontstaan aannames?

Het is belangrijk om van te voren te weten wat aannames eigenlijk zijn en waar ze vandaan komen. Ze ontstaan omdat mensen andere mensen in hokjes willen plaatsen en haast iedereen doet het, omdat het bruikbaar is om door de dag heen te komen, want je creëert op die manier overzicht. Zoals Anne Frank Stichting beschrijft op haar website doen we dit om situaties goed te kunnen inschatten. We leren namelijk van jongs af aan om verbanden te leggen in hoe bepaalde groepen zich gedragen. Daarnaast zegt de stichting ook dat we dit doen om gevaar te voorkomen.

Prof. dr. Daniël Wigboldus, hoogleraar Sociale cognitie zegt: “Groepsdenken zit verankerd in ons brein, met dank aan de evolutie. Vroeger bestond er geen ergere straf dan verbannen te worden uit de groep. Het is zo oud als de mensheid zelf: bij wie hoor ik, bij wie hoor jij?”, aldus de hoogleraar Sociale cognitie in een interview met VOX. In een van zijn colleges in opdracht voor de Universiteit van Nederland spreekt hij over ons denkproces en dat wij vaak het zekere voor het onzekere nemen en dat dat maar goed is ook. Want hoe vaak kun je de fout maken om een negatieve situatie of impuls te onderdrukken en deze van een positief standpunt te bekijken. Het is daarom menselijk om op je hoede te zijn voor bepaalde groepen mensen, dieren of dingen.

Volgens Wigboldus zullen mensen afkeuren wat deze deelnemer in het filmpje hierboven doet, je hoort namelijk ook in haar stem dat ze er zelf van schrikt. Het is alleen te simpel om te denken dat zij dit expres doet. Ze doet namelijk het bewuste onbewust, want zo heeft zij geleerd te categoriseren. Iemand die zich hard inzet om deze vooroordelen te doorbreken is Michael Schaap, oftewel De Hokjesman. Met zijn serie probeert hij de verschillende groepen in Nederland te belichten, met de bijbehorende stereotyperingen.

Nederland straft te licht, misschien wel de grootste hokje dat er bestaat, of niet?

Omroep Gelderland gaf haar lezers in januari 2020 een stelling en die luidde: “Er wordt in Nederland te laag gestraft.” Uit meer dan de 900 ondervraagde zei ruim 90% het er mee eens te zijn. Dit beeld heerst zo blijkt uit verschillende polls, maar waarom? Nederland behoort namelijk tot één van de zwaarst straffende landen van Europa, zo schrijft misdaadverslaggever Paul van Vugt in Het Parool.

Met dat gegeven zit, volgens een index van de Europese Commissie, Nederland met 65,6 gevangenen op 100.000 mensen onder het Europees gemiddelde van 111,7 gevangenen. Maar volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat in 2019 er ruim 9900 mensen in gevangenissen en huizen van bewaring zaten. Dat is 4 procent meer dan een jaar eerder en daarmee zet een trend van de afgelopen jaren zich voort.

Terwijl er in Nederland over het algemeen hogere straffen worden uitgedeeld, werd in 2020 bekend dat de maximale straf voor doodslag omhoog zal gaan. Waar het nu nog 15 jaar is, wordt het in de toekomst 25 jaar. Oud-hoogleraar strafrecht Theo de Roos verklaard in een interview met EénVandaag waarom de maximale straf wordt verhoogd. “Zeker als je het vergelijkt met de jaren zeventig, zijn wij (Nederland) strenger gaan straffen. De drugs zijn daar voor een heel groot deel verantwoordelijk voor.” Volgens de oud-hoogleraar strafrecht zijn het niet de moord en de doodslagen, maar juist de drugshandel en de georganiseerde misdaad. “Als je vroeger in Nederland levenslang werd opgelegd, dan werd de sleutel weggegooid. Nu is dat anders. Het hangt nu namelijk af van de delicten, het ene land zal strenger zijn met drugs dan het andere land”, aldus De Roos.

Daarnaast krijgt, zo is te lezen op de website van de Rijksoverheid, Nederland vier justitiële complexen in de toekomst (Schiphol, Vught, Vlissingen en Lelystad), waarmee een dekkend netwerk ontstaat van hoogbeveiligde voorzieningen waar de zware, vluchtgevaarlijke criminelen van ons land kunnen worden gedetineerd én berecht. Volgens Sander Dekker, Minister voor Rechtsbescherming, gaat het om zware criminelen die veel macht en middelen hebben en ertoe bereid zijn om hun illegale praktijken door te zetten. ”Dat is een groot gevaar voor onze veiligheid. Deze buitengewone groep gedetineerden vraagt om een buitengewone aanpak.”

Maar waar komt dan dat beeld vandaan dat Nederland te licht bestraft? Waarschijnlijk omdat Nederland op het gebied van andere straffen veel meer gemiddeld is. Volgens De Roos komt dat deels omdat een groot gedeelte van de strafzaken in Nederland nooit bij de rechter komt. “Dit soort zaken wordt vaak door het Openbaar Ministerie afgedaan, dan wordt het vaak geen gevangenisstraf maar een boete of een taakstraf.”

Miranda Boone, Hoogleraar Criminologie en Vergelijkende Penologie aan Leiden Universiteit, houdt zich al jaren bezig met wat er binnen Nederlandse gevangenissen speelt en de juridische aspecten die die daarbij komen kijken. In een thesisonderzoek van de Hoogleraar Criminologie kaart zij aan dat tussen 2005 en 2015 de detentiepopulatie met 44 procent afneemt. Dat is nu anders.

Mocht iemand ooit Leif Stahl tegen het lijf aan lopen dan zullen ze niet meteen denken dat hij een ex-crimineel is. Wie er bij was bij de Ontmoetingsdag aan de Woenselse Poort in Eindhoven zal zijn aanwezigheid niet vrij snel opmerken.

Leif heeft, naar eigenzegge, wel trekjes die vrij snel zichtbaar zijn, maar houdt zich liever op de achtergrond. “Als ik een ruimte binnenloop kijk ik eerst altijd over mijn schouder, omdat ik niet weet wie ik kan vertrouwen. Daarnaast ben ik er van bewust dat ik geen lieverdje ben, maar mijn blik, mijn houding en mijn kleding zorgen er wel voor dat ik geen ongewenst publiek aantrek.” Leif vertelt buiten in de pauze dat hij niet bang is, maar wel op z´n hoede voor mensen uit het verleden. “Ik zat met mijn huidige vriendin in een café en plotseling kwam iemand uit het voormalig wereldje wat ik leed, die vroeg of ik nog drugs verkocht. Waarop ik nee zei en dat accepteerde hij niet.” Volgens Leif is een bepaalde houding of blik dan wel van toepassing. “Ik moest hem duidelijk maken dat ik die dingen niet meer doe, hem echt overtuigen. Sommige gaan ervan uit, door bepaalde aannames, dat je het circuit nooit verlaat of ze zullen je eraan herinneren dat je er ooit in zat.”

Op de vraag of Nederland bij de strengst straffende landen van Europa hoort zegt Stahl het volgende. “Wat is straf? Het ligt natuurlijk aan welke wet je hebt overtreden, maar in dit land kom je als het ware in een hotel terecht. Het enige wat indruk maakt is dat de deur achter je dichtgaat, want je hebt een koffieapparaat, koelkast en tv in je cel, ik overdrijf niet het is echt leven als een koning.” Toon Walravens gaat niet mee in het beeld wat Leif schetst.

Toon Walravens is beleidsadviseur aan de Woenselse Poort. Als je eenmaal met Toon in gesprek gaat merk je vrijwel niks van zijn verleden, totdat je naar zijn hand kijkt en drie puntje ziet, wat implementeert dat hij vastgezeten heeft. Toon heeft zijn leven omgegooid en helpt, zoals het Algemeen Dagblad omschrijft, als oud-crimineel die uit de war is mensen die in de war zijn. In zijn boek ‘ Toon W. is hersteld’ zegt hij ook dat mensen niet te kortzichtig moeten zijn. “Een gevangenis is geen pretje, geloof me. En geloof de mensen die iets anders zeggen niet. Ze liegen.” Toon loopt altijd tegen vooroordelen aan, dat begon al toen hij in de gevangenis zat en één van de bewaarders in zijn cel stond. “Hij was op een bepaald moment mijn brieven aan het doorlezen op mijn kamer. Ik zeg: wat doe jij hier? Hij zei je kunt de anderen wel beflessen, maar mij niet. Eens een crimineel, altijd een crimineel. Dit soort aannames moeten doorbroken worden, want iedereen verdient een tweede kans.”

In een interview met MaatschapWij vertelt Toon hoe belangrijk het is geweest dat er iemand is die jou écht ziet. “Ik kwam bij het UWV in het bakje ‘niet bemiddelbaar’, dat is heel erg demotiverend. Ik begon te twijfelen aan mezelf. Mijn behandelaar hielp mij door op een andere manier naar mijzelf te kijken. Zo zei hij: ‘jij kunt manipuleren als de beste. Je hebt ooit leiding gegeven aan een criminele organisatie. Dan kun je ook leidinggeven aan vrijwilligers en medewerkers.’ Het is de start van een rigoureuze ommekeer voor Toon. Hij stort zich op verschillende opleidingen binnen de geestelijke gezondheidszorg en is inmiddels veelgevraagd spreker en ervaringsdeskundige. Vanuit die rol pleit hij voor meer compassie en minder aannames richting ‘verwarde mensen’ en hoopt hij een positief verschil te maken. “Ik kwam ontwikkelingen en mogelijkheden in mezelf tegen die ik niet voor mogelijk had gehouden. Dat gun ik een ander ook.”